Velayetin Değiştirilmesi
Boşanma, yalnızca eşler arasındaki hukuki ilişkinin sona ermesi değil, aynı zamanda çocukların bakım, eğitimi ve velayet haklarının yeniden düzenlenmesi gereken bir süreçtir. Türk Medeni Kanunu’nun 182. maddesi, boşanma sonrası çocuğun velayetinin belirlenmesini, velayeti alamayan ebeveynin çocukla kişisel ilişkisinin düzenlenmesini ve velayet sahibinin yükümlülüklerini belirlerken, 183. madde ise ebeveynlerin hayatında meydana gelen önemli değişiklikler karşısında mahkemenin nasıl bir tutum sergileyeceğini düzenlemektedir.
Bu yazımızda, boşanma sonrası velayetin değiştirilmesi, kişisel ilişkinin nasıl düzenlendiği, mahkemenin hangi durumlarda velayet kararlarını değiştirebileceği ve ebeveynlerin velayet yükümlülükleri detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
1. Velayeti Almayan Ebeveynin Çocuk ile Kişisel İlişkisinin Düzenlenmesi
“Velâyetin kullanılması kendisine verilmeyen eşin çocuk ile kişisel ilişkisinin düzenlenmesinde, çocuğun özellikle sağlık, eğitim ve ahlâk bakımından yararları esas tutulur. Bu eş, çocuğun bakım ve eğitim giderlerine gücü oranında katılmak zorundadır.”
Boşanma sonrası çocuğun velayeti bir ebeveyne verildiğinde, diğer ebeveynin çocuk ile ilişkisini sürdürebilmesi için mahkeme tarafından bir kişisel ilişki düzenlemesi yapılır. Bu düzenleme, çocuğun anne ve baba ile sağlıklı bir bağ kurabilmesini sağlamak ve duygusal gelişimini desteklemek amacı taşır.
1.1. Kişisel İlişkinin Düzenlenmesinde Mahkemenin Dikkate Aldığı Kriterler
Mahkeme, velayeti almayan ebeveynin çocukla kişisel ilişki kurmasını düzenlerken şu kriterleri göz önünde bulundurur:
1. Çocuğun Sağlığı ve Güvenliği:
• Çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığına zarar verebilecek bir ortamda büyümesini önlemek için kişisel ilişki hakkı sınırlandırılabilir.
• Madde bağımlılığı, psikolojik rahatsızlıklar veya çocuğun sağlığını tehdit eden durumlar mevcutsa, görüşme denetimli hale getirilebilir.
2. Eğitim Durumu:
• Çocuğun eğitim hayatının aksamaması için okul saatlerine ve sınav dönemlerine uygun bir görüşme takvimi belirlenir.
• Eğitime zarar verebilecek düzenlemeler yapılmaz.
3. Ahlâkî Gelişimi:
• Çocuğun ahlâki gelişimine zarar verebilecek ebeveyn davranışları değerlendirilir.
• Ebeveynlerden birinin çocuğa kötü örnek olacak bir yaşam tarzı sürdürmesi halinde kişisel ilişki sınırlandırılabilir.
4. Çocuğun Kendi Görüşü:
• Eğer çocuk belirli bir yaşın üzerindeyse (genellikle 8 yaş ve üzeri), mahkeme çocuğun hangi ebeveyni ne zaman görmek istediğini dikkate alabilir.
1.2. Kişisel İlişkinin Şekli ve Sınırlandırılması
Mahkeme, çocuğun velayeti kendisine verilmeyen ebeveyniyle ilişkisini şu şekillerde düzenleyebilir:
• Hafta sonları belirli saatler içinde görüşme hakkı verilmesi.
• Bayram ve tatil dönemlerinde çocuğun diğer ebeveynle vakit geçirmesi.
• Doğum günü ve mezuniyet gibi özel günlerde ebeveynlerin çocukla zaman geçirmesi.
• Çocuğun yatılı olarak diğer ebeveynin yanında kalmasına izin verilmesi (yaşına bağlı olarak).
2. Velayetin Değiştirilmesi (TMK Madde 182/2)
“Mahkeme, kararında kişisel ilişki düzenlemesinin gereklerinin yerine getirilmemesi hâlinde, çocuğun menfaatine aykırı olmamak kaydıyla velayetin değiştirilebileceğini ihtar eder.”
Mahkeme, velayet sahibi ebeveynin yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini takip eder. Eğer velayet sahibi ebeveyn çocuğun menfaatine aykırı davranırsa, velayet değiştirilebilir.
2.1. Velayet Değişikliği İçin Gerekli Şartlar
1. Velayet sahibinin çocuğun bakımına özen göstermemesi:
• Çocuğun temel ihtiyaçlarının ihmal edilmesi.
• Sağlıksız koşullarda yaşatılması veya eğitim hayatının aksaması.
2. Velayet sahibinin çocuğun diğer ebeveyni ile görüşmesini engellemesi:
• Çocuğun diğer ebeveyni ile olan bağını bilinçli olarak koparmaya çalışması.
3. Velayet sahibinin çocuğa zarar verecek bir yaşam sürmesi:
• Alkol, madde bağımlılığı, suça karışma gibi durumlar.
4. Çocuğun Kendi İsteğiyle Velayet Değişikliği Talep Etmesi:
• 12 yaş ve üzerindeki çocuklar, mahkemeye başvurarak velayet değişikliği talep edebilir.
3. Durumun Değişmesi ve Velayet Kararlarının Gözden Geçirilmesi
“Ana veya babanın başkasıyla evlenmesi, başka bir yere gitmesi veya ölmesi gibi yeni olguların zorunlu kılması hâlinde hâkim, re’sen veya ana ve babadan birinin istemi üzerine gerekli önlemleri alır.”
Bu madde, ebeveynlerin hayatında önemli değişiklikler meydana geldiğinde, mahkemenin velayet ve kişisel ilişki kararlarını gözden geçirebileceğini düzenler.
3.1. Mahkemenin Müdahale Edebileceği Durumlar
1. Ebeveynin Yeniden Evlenmesi:
• Yeni evlilik çocuğun yaşam düzenini değiştirebilir.
• Eğer çocuğun üvey ebeveyni ile yaşaması menfaatine zarar veriyorsa, velayet değiştirilebilir.
2. Ebeveynin Başka Bir Yere Gitmesi:
• Eğer velayet sahibi ebeveyn çocuğu başka bir şehre veya ülkeye taşımak istiyorsa, mahkemeden izin alması gerekir.
3. Ebeveynin Ölmesi:
• Eğer velayet sahibi ebeveyn vefat ederse, çocuğun en iyi şekilde bakım alabileceği kişi belirlenir.
4. Sonuç
Türk Medeni Kanunu Madde 182 ve 183, boşanma sonrası çocuğun velayeti ve ebeveynler arasındaki kişisel ilişkiyi düzenleyen önemli hükümlerdir.
• Velayet, çocuğun üstün yararına göre belirlenir ve gerektiğinde değiştirilebilir.
• Velayeti almayan ebeveynin çocukla kişisel ilişki kurması mahkeme tarafından düzenlenir.
• Ebeveynlerin evlenmesi, taşınması veya ölmesi gibi durumlarda, mahkeme gerekli önlemleri alabilir.
Boşanma sürecinde çocuğun haklarını korumak ve mağduriyet yaşamamak için uzman bir avukattan hukuki destek almak büyük önem taşımaktadır.